Stadsbomen en bodem

De rol van de bodem blijft vaak onderbelicht

Er bestaat een sterke relatie tussen bomen, bodem en ecosysteemdiensten, maar die relatie blijft nog vaak onderbelicht. Tijdens het recente World Forum on Urban Forests in Washington DC was er bijvoorbeeld volop aandacht voor het bestendiger maken van het ‘urban forest’ tegen klimaatverandering en andere uitdagingen, maar over de bodem ging het nauwelijks.

De bodem is niet alleen van groot belang voor de goede groei van stadsbomen, hij speelt ook zelf een rol bij het leveren van ecosysteemdiensten. Denk hierbij aan het opslaan van koolstof, het bijdragen aan de waterhuishouding en het vergroten van de biodiversiteit. Recent onderzoek geeft ook aan dat de bodem zelfs bijdraagt aan onze gezondheid. De multifunctionaliteit van de bodem onder stadsbomen blijft ook in onderzoek vaak onderbelicht. We weten veel over bijvoorbeeld koolstofopslag, het leveren van voedingsstoffen en biodiversiteit, maar veel minder over gezondheidsbaten en zelfs over de specifieke rol in de ondergrondse waterhuishouding.

Bomen, bodems en CO₂

Bij het opslaan van koolstof in het stadsbos denken we vooral aan de rol van de bovengrondse vegetatie. Diverse studies geven echter aan dat twee derde of zelfs tot 80% van de opslag plaatsvindt in de bodem, waar de vegetatie tot rond de 20% bijdraagt. Daarnaast wordt een deel van de koolstof ook in de wortels opgeslagen, dus vooral ondergronds gebeurt er veel. Sommige studies geven zelfs aan dat de opslag van koolstof groter kan zijn in stedelijke bodems dan in landbouwgebieden.

Volgens een studie in Den Haag is er bijna 80 kiloton ‘soil organic carbon’ opgeslagen in de 30 cm bodem onder de groengebieden van de stad. Volgens de onderzoekers is dit veel meer dan verwacht. De belangrijkste factoren die bepalen hoeveel koolstof er in de bodem is opgeslagen zijn ook geanalyseerd in de Haagse studie en elders. Het landgebruik (bijvoorbeeld meer koolstof in parken en andere groengebieden) en de mate van urbanisatie / verharding zijn met name van belang, naast factoren zoals het lokale klimaat. Er is dus ook veel meer potentieel om opslag van koolstof in stadsbodem te verhogen, bijvoorbeeld door te ontharden en te vergroenen.

Bomen, bodems en water

De bodem is van groot belang voor een goede stedelijke waterhuishouding, ook in samenspel met bomen en hun wortelsysteem. De mate waarin water in de bodem kan infiltreren varieert sterk, bijvoorbeeld afhankelijk van de mate van verharding en verdichting. De porositeit van de bodem is van groot belang voor een goede waterhuishouding. Een slechte infiltratie heeft uiteraard allerlei negatieve consequenties, zoals wateroverlast en zelfs overstromingen. Dit kan ook weer slecht zijn voor de bodem, bijvoorbeeld door erosie te veroorzaken. Bovendien heeft een slechte infiltratie een negatief effect op bodemleven, bomen en hun groei.

Bodems spelen ook een grote rol bij het opslaan van water, wat ook een belangrijke bijdrage levert aan de gezondheid van stadsbomen, bijvoorbeeld tijdens drogere perioden.

Bomen, bodems en gezondheid

De relatie tussen bodems en gezondheid is natuurlijk al langer bekend, met name als medium voor voedselproductie en ook het beschermen van schoon drinkwater. Maar recent onderzoek legt ook de nadruk op micro-organismen in de bodem die bijdragen aan ons immuunsysteem. Een studie uit Finland testte bijvoorbeeld hoe het toevoegen van een mix van micro-organismen aan de bodem van een kinderopvang al na een maand voor positieve veranderingen zorgde in de huid en darmflora van de kinderen. Onderzoek suggereert ook dat de bodem antibiotische eigenschappen kan hebben. Het is dus goed voor ons en onze kinderen om regelmatig aan de bodem te worden blootgesteld, omdat op die manier ons immuunsysteem wordt gestimuleerd.

Bomen en bodem in balans

Stedelijke bodems zijn dus belangrijk, maar ze zijn ook vaak verstoord en verdicht. We moeten dus werken aan betere en meer productieve bodems. Op die manier dragen bodems ook meer bij aan gezondere stadsbomen, die zo op hun beurt meer baten kunnen leveren (bijvoorbeeld door grotere boomkronen).

Bodems zijn een essentieel onderdeel van een goede groeiplaats voor bomen. Een belangrijke opgave is om ervoor te zorgen dat de bodem niet te compact is en genoeg lucht en water kan bevatten. Dat kan makkelijker zijn in een park of tuin dan onder de bomen op een plein of langs een straat. Diverse methoden zijn ontwikkeld om de bodem te verbeteren, van ontharding en opwaarderen van de aanwezige bodem tot het gebruik van groeimediums die voldoende lucht en water (en wortels) doorlaten. Wanneer de bodem rondom bestaande bomen of in gazons verdicht is en zichtbaar problemen geeft (wateroverlast, slechte groei van bomen) kan er via een luchtinjectietechniek en het toevoegen van een natuurlijk substraat, zoals de TFI-methode®, worden gewerkt aan een betere bodem.